Thuật ngữ “tiền điện tử” hay “tiền mã hóa” ra đời năm 2009 cùng với sự xuất hiện của Bitcoin, đánh dấu sự khởi đầu của thị trường crypto. Tuy nhiên, công nghệ nền tảng cho thành công này chính là blockchain. Từ ý tưởng nghiên cứu ban đầu, blockchain đã được phát triển rộng rãi, ứng dụng trong mạng lưới tiền điện tử và nhiều lĩnh vực khác. Hành trình phát triển của công nghệ này trải qua nhiều giai đoạn quan trọng để đạt được quy mô như hiện nay. Vậy lịch sử Blockchain là gì? Hãy cùng plex coin tech khám phá trong bài viết này nhé.
Blockchain và Bitcoin – Hai khái niệm riêng biệt
Nhiều người nhầm lẫn Bitcoin và blockchain là cùng một thuật ngữ crypto, hoặc cho rằng chúng ra đời cùng lúc. Thực tế, blockchain đã tồn tại trước Bitcoin với tên gọi ban đầu là Chain of Blocks.
Blockchain là sổ cái phi tập trung, ghi lại và lưu trữ dữ liệu giao dịch trên mạng lưới. Mục tiêu của nó là tạo ra hệ thống không cần bên thứ ba quản lý, đồng thời đảm bảo tính an toàn và bất biến của dữ liệu.
Năm 2008, Satoshi Nakamoto giới thiệu whitepaper Bitcoin, mô tả một mạng lưới cho phép chuyển tiền trực tiếp giữa người dùng mà không cần thông qua ngân hàng. Công nghệ được Satoshi áp dụng cho Bitcoin chính là Chain of Blocks, sau này được ông đổi tên thành Blockchain.
Sơ lược lịch sử Blockchain
Nhiều người lầm tưởng blockchain bắt nguồn từ Bitcoin và Satoshi Nakamoto. Thực tế, công nghệ này được thai nghén bởi các kỹ sư mật mã học, những người nghiên cứu cách thức lưu trữ thông tin trên máy tính dưới dạng mã hóa.
Mục tiêu của mật mã học là tăng cường bảo mật và minh bạch trong hệ thống máy tính, tương đồng với mục tiêu của blockchain. Năm 1982, David Chum đề xuất ý tưởng về một mạng lưới cho phép người dùng không cần tin tưởng lẫn nhau vẫn có thể cùng xây dựng hệ thống, được gọi là “Computer Systems Established, Maintained, and Trusted by Mutually Suspicious Groups”. Dù chỉ là ý tưởng sơ khai, đề xuất này đã đặt nền móng cho sự ra đời của blockchain sau này.
Kể từ đó, blockchain trải qua nhiều giai đoạn hình thành và phát triển. Dưới đây là sơ lược lịch sử của công nghệ này:
- 1991: Ý tưởng về Time-stamping ra đời bởi Stuart Haber và W. Scott Stornetta.
- 1992-2004: Merkle Tree và Reusable Proof of Work được giới thiệu.
- 2008: Satoshi Nakamoto công bố bài báo “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System”, giới thiệu Bitcoin và blockchain.
- 2013-2015: Mạng lưới Ethereum ra đời và hoạt động trên mainnet.
- 2017-nay: Thế giới dần chấp nhận công nghệ blockchain và Bitcoin.
Những năm đầu của Blockchain
1991: Khởi nguồn từ Time-stamping
Ý tưởng về Time-stamping xuất hiện từ đầu thập niên 1990, với định nghĩa sơ khai của David Chum. Một trong những nghiên cứu đầu tiên tập trung vào lĩnh vực này là công trình của Stuart Haber và W. Scott Stornetta năm 1991. Bài báo “How to time-stamp a digital document” của họ đề xuất cách sử dụng chuỗi (chain) như một con dấu thời gian để xác minh tính xác thực và nguồn gốc của tài liệu điện tử.
Time-stamping là thuật ngữ chỉ mốc thời gian của một sự kiện, được lưu trữ trên hệ thống máy tính. Mục đích của nó là giúp người dùng dễ dàng theo dõi mốc thời gian của sự kiện và lịch sử quan trọng.
Tuy nhiên, công trình ban đầu của Haber và Stornetta gặp phải hai vấn đề:
- Xác thực phụ thuộc vào bên thứ ba: Trước khi thông tin về mốc thời gian được đưa lên hệ thống, chúng phải được bên thứ ba xác thực. Điều này dẫn đến rủi ro sai sót từ phía bên thứ ba, ảnh hưởng đến tính chính xác của thông tin.
- Khả năng bị can thiệp: Bên thứ ba hoặc người dùng có thể thay đổi ngày tháng đánh dấu, gây sai lệch thông tin và làm mất đi tính toàn vẹn, đáng tin cậy của hệ thống.
Để khắc phục những hạn chế này, Haber và Stornetta phát triển mạng lưới riêng cho Time-stamping, được đặt trong hệ thống “Chain of Blocks” – một mạng lưới minh bạch và không bị tác động bởi bên ngoài.
1992: Sự xuất hiện của Merkle Tree và Reusable Proof of Work
Sự ra đời của Merkle Tree và Reusable Proof of Work năm 1992 không trực tiếp liên quan đến blockchain. Tuy nhiên, cả hai khái niệm này đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển và cải tiến công nghệ này sau này.
Merkle Tree
Một năm sau khi phát triển “Chain of Blocks”, Haber và Stornetta nhận ra nhược điểm của hệ thống là khả năng lưu trữ dữ liệu hạn chế. Để giải quyết vấn đề, họ phát triển cấu trúc Merkle Tree.
Ý tưởng về Merkle Tree do Ralph Merkle đưa ra năm 1979, nhưng chỉ thực sự phổ biến khi được ứng dụng trong Chain of Blocks và sau này là blockchain.
Merkle Tree là cấu trúc dữ liệu sử dụng hàm băm để tổ chức thông tin giao dịch (transaction hash) dưới dạng sơ đồ “cây”. Mục đích của nó là nâng cao tính xác thực của mạng lưới, tăng hiệu suất và bảo mật.
Kết hợp với Chain of Blocks, Merkle Tree giúp mạng lưới này lưu trữ được nhiều dữ liệu hơn trong một block.
Tuy nhiên, đến năm 2004, công nghệ Chain of Blocks và Merkle Tree của Haber và Stornetta không được ứng dụng rộng rãi do vướng mắc về bằng sáng chế.
Reusable Proof of Work
Cùng năm 2004, Hal Finney, nhà mật mã học và là người đầu tiên nhận giao dịch Bitcoin từ Satoshi Nakamoto, công bố nghiên cứu về Reusable Proof of Work (RPoW).
Ý tưởng của RPoW là sử dụng hệ thống chứng minh công việc (Proof of Work) có thể tái sử dụng để giảm thiểu tài nguyên và năng lượng tính toán. Tuy nhiên, RPoW chỉ là bằng chứng xác thực cho việc đào coin, không có hệ thống thanh toán hay khả năng sử dụng như Bitcoin.
Dù không trực tiếp liên quan đến blockchain, RPoW được coi là bước tiến quan trọng trong quá trình phát triển của công nghệ này nói chung và cơ chế đồng thuận PoW nói riêng. RPoW tạo nền tảng cho việc phát triển các thuật toán chứng minh công việc trong các hệ thống blockchain sau này.
Bên cạnh đó, Reusable Proof of Work còn giải quyết vấn đề Double Spending (chi tiêu kép) trong thanh toán điện tử bằng cách đăng ký quyền sở hữu token cho mỗi cá nhân và lưu trữ trên máy chủ. Máy chủ này cho phép mọi người xác minh tính chính xác và toàn vẹn của dữ liệu.
Double Spending là lỗi trong mạng lưới blockchain và hệ thống thanh toán, khi một đồng coin có thể được sử dụng hai lần, gây mất cân bằng hệ thống.
Các giai đoạn phát triển của Blockchain
Giai đoạn 1 (2008): Sự ra đời của Bitcoin – Đồng coin đầu tiên
Năm 2008, Satoshi Nakamoto ra mắt whitepaper “A Peer to Peer Electronic Cash System”, còn được gọi là whitepaper Bitcoin. Nội dung chính của tài liệu này tập trung vào việc tạo ra mạng lưới giao dịch trực tiếp giữa người dùng mà không cần thông qua bên thứ ba như ngân hàng hay ứng dụng thanh toán.
Satoshi áp dụng công nghệ Chain of Blocks của Haber và Stornetta để vận hành mạng lưới Bitcoin, nhưng đổi tên thành Distribution Blockchain. Đồng thời, cấu trúc Merkle Tree cũng được Satoshi thay đổi, giúp mạng lưới Bitcoin an toàn hơn và lưu trữ được nhiều dữ liệu hơn.
Ngày 3/1/2009, Bitcoin chính thức ra đời khi khối Bitcoin đầu tiên được khai thác bởi Satoshi Nakamoto. Ngày 12/1/2009, Hal Finney trở thành người đầu tiên nhận phần thưởng khối khi xác thực giao dịch trên mạng lưới, với phần thưởng lên đến 10 BTC.
Giai đoạn 2 (2013): Smart Contract và mạng lưới Ethereum
Năm 2013, Vitalik Buterin, đồng sáng lập Bitcoin Magazine – tạp chí nghiên cứu về Bitcoin, nhận ra tiềm năng phát triển của công nghệ blockchain vượt xa ứng dụng tiền điện tử. Ông cho rằng Bitcoin là ví dụ hoàn hảo về tiền điện tử, nhưng công nghệ của nó còn hạn chế, chưa đủ để xây dựng những ứng dụng phức tạp hơn.
Vitalik ấp ủ ý tưởng thay đổi ngôn ngữ lập trình của Bitcoin để phục vụ mục đích tài chính, nhưng vấp phải sự phản đối. Không nản lòng, ông rời Bitcoin Magazine và phát triển mạng lưới Ethereum với ngôn ngữ lập trình thân thiện hơn với nhà phát triển. Ethereum không chỉ là hệ thống tiền điện tử như Bitcoin, mà còn là nền tảng cho các ứng dụng phi tập trung (dApp) và hợp đồng thông minh (smart contract).
Cùng lúc đó, Vitalik phát triển công nghệ hợp đồng thông minh trên blockchain – nền tảng cho thị trường DeFi – nhằm phục vụ mục đích tài chính.
Ý tưởng về smart contract được Nick Szabo đưa ra từ năm 1996, nhưng chỉ thực sự trở thành hiện thực với sự ra đời của Ethereum. Smart contract được sử dụng để hỗ trợ nhà phát triển xây dựng dApp trên Ethereum, đồng thời được các tập đoàn lớn như Microsoft và UBS ứng dụng để giảm chi phí giao dịch và tăng cường bảo mật hệ thống.
Giai đoạn 3 (2017 – nay): Blockchain và Bitcoin được thế giới đón nhận
Từ năm 2017 đến nay, thị trường crypto chứng kiến nhiều bước phát triển vượt bậc. Blockchain, từ ý tưởng trên giấy tờ năm 1991, đã trở thành một trong những công nghệ tiềm năng nhất:
- Tháng 4/2017: Nhật Bản trở thành quốc gia đầu tiên hợp pháp hóa Bitcoin, tạo bước tiến lớn cho thị trường tiền điện tử. Cùng lúc này, blockchain thu hút sự quan tâm của nhà đầu tư và doanh nghiệp. Sự xuất hiện của ICO (Initial Coin Offering) giúp các dự án blockchain huy động được nguồn vốn khổng lồ.
- Tháng 12/2017: Bitcoin đạt mức giá kỷ lục 20.000 USD/BTC, thúc đẩy toàn bộ thị trường crypto bước vào giai đoạn tăng trưởng mạnh mẽ.
- Năm 2018: Thị trường tiền điện tử trải qua giai đoạn điều chỉnh giảm, giá của nhiều đồng tiền điện tử sụt giảm đáng kể.
- Năm 2019-2020: Tiền điện tử quay trở lại mạnh mẽ, thu hút nhiều tập đoàn lớn tham gia thị trường crypto như MicroStrategy, Fidelity, Tesla…
- Tháng 6/2021: El Salvador trở thành quốc gia thứ hai trên thế giới công nhận Bitcoin là tiền tệ hợp pháp, cho phép sử dụng Bitcoin như phương tiện thanh toán chính thức.
Bên cạnh việc ngày càng được chấp nhận bởi cộng đồng và chính phủ, thị trường crypto còn chứng kiến sự ra đời của nhiều ứng dụng tài chính và mạng lưới blockchain mới.
- 2018: Nhiều dự án blockchain tiềm năng xuất hiện và thu hút nhà đầu tư, bao gồm NEO (mạng lưới blockchain của Trung Quốc) và IOTA (dự án phục vụ Internet of Thing).
- 2020: Các dự án stablecoin – giải pháp cho vấn đề biến động giá – nhận được sự quan tâm lớn từ cộng đồng và nhà đầu tư. Nhiều dự án stablecoin nổi bật ra đời như FRAX (Frax Finance), DAI (Maker DAO)…
- 2022: Ethereum thực hiện nâng cấp “The Merge”, chuyển đổi cơ chế đồng thuận từ Proof of Work sang Proof of Stake, giúp giảm mức tiêu thụ năng lượng của mạng lưới hơn 99%.
Lời kết
Lịch sử Blockchain là hành trình đầy biến động và đột phá. Công nghệ này đã và đang tạo ra những thay đổi lớn trong nhiều lĩnh vực, hứa hẹn mang đến tương lai sáng tạo và phi tập trung.
Xem thêm:
